Buludxan Xəlilov,
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Əhməd Yəsəvi əlli bir yaşında çöllər gəzib, dağlara çıxdığını və ibadət etdiyini, əlli iki yaşında Allahın üzünü görmək üçün imandan keçdiyini, əlli üç yaşında Allahın bir olması şərabının qisməti olduğunu, doğru yola getdiyini, əlli dörd yaşında mərifət sahibi olduğunu, Həzrəti - İsmayıl kimi canını Allah yolunda qurban verdiyini söyləyir. Əlli beş yaşında Allahın icazəsi ilə onun üzünü gördüyünü, əlli altı yaşında təkrar olaraq tövbə etdiyini, əlli yeddi yaşında ömrünün külək kimi tez əsib keçdiyini düşünərək çaşıb qaldığını və Allahın icazəsi ilə Həzrəti - Peyğəmbərin onun əlindən tutaraq bu çaşqınlıqdan qurtardığını bəyan edir. Hikmət sahibi Əhməd Yəsəvi əlli səkkiz yaşında həqiqətdən xəbərsiz olduğunu, əlli doqquz yaşında nə üz ilə Allahın hüzuruna gedəcəyini bilmədiyini və fəryad etdiyini, elə bu məqamda gözünü açıb qapamamış altmış yaşda olduğunu deyir. Altmış bir yaşında Allahdan utandığını, günahları ilə əlaqədar qorxmağa başladığını, altmış iki yaşında Allahın ona işıq saldığını və həqiqət barəsində məlumatlı olmağına kömək etməsini, altmış üç yaşında Allahdan “Qıl yerə gir!” fərmanının gəldiyini və Allahın adı ilə nəfsini məhf edərək ölümdən öncə öldüyünü qeyd edir.
İllig birde çöller kizip giyah yidim
Tağlar çıkıp taat kılıp közüm oydım
Dıdarını körelmedim candın toydım
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Elli birde çöller gezip otlar yedim;
Dağlara çıkıp, taat kılıp gözümü oydum;
Didarını göremedim, candan doydum;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig iki yaşda kiçtim hanumandın
Hanumanım ne körüngey belki candın
Başdın kiçtim candın kiçtim hem ımandın
Bir ü barım didarıngnı körer min mü
Elli iki yaşta geçtim evden barktan;
Evim barkım ne ola ki belki candan;
Baştan geçtim, candan geçtim, hem imandan;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig üçde vahdet meydın ruzı kıldı
Yoldan azğan gümrah idim yolğa saldı
Allah didim lebbeyk diben kolum aldı
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Elli üçte vahdet şarabı nasip kıldı;
Yoldan azan şaşkın idim, yola saldı;
“Allah!” dedim, “Lebbeyk!” diyip elimden tuttu;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig törtde vücudlarım nalan kıldım
Marifetni meydanıda cevlan kıldım
İsmail dik azız canım kurban kıldım
Bir ü barım didarıngnı körer min mü
Elli dörtte vücudumu nalan kıldım;
Marifetin meydanında cevlan kıldım;
İsmail gibi aziz canımı kurban kıldım;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig bişde dıdar üçün geda boldum
Köydüm yandım kül dik takı fena boldum
Bihamdillah dıdar izlep ada boldum
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Elli beşte didar için dilenci oldum;
Kavruldum, yandım, kül gibi yokluğa erdim;
Allah a hamd olsun, didar izleyip tamamlandım;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig altı yaşka yitti mungluğ başım
Tevbe kıldım akar mu kin közde yaşım
İrenlerdin behre almay içim taşım
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Elli altı yaşa erdi dertli başım;
Tevbe kıldım, akar mı ki gözde yaşım;
Erenlerden pay almadan için dışım,
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig yiti yaşda ömrüm yil dik ötti
Eya dostlar amelsiz min başım kattı
Bihamdilah pır-i muğan kolum tuttı
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Elli yedi yaşta ömrüm yel gibi geçti;
Eya dostlar, amelsizim, başım karıştı;
Allah a hamd olsun, pır-i muğan elimden tuttu;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig sikiz yaşka kirdim min bı-haber
Kahhar İgem nefsimni kıl zır ü zeber
Himmet birseng şöm nefsimge ursam teber
Bir ü barım didarıngnı körer min mü
Elli sekiz yaşa girdim, habersizim;
Nefsimi alt-üst eyle, kahhar Rabbim;
Himmet versen, şom nefsime teber vurayım;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
İllig tokuz yaşka yittim dad u feryad
Can birerde cananını kılmadım yad
Ne yüz birle sanga aytay kılğıl azad
Bir ü barım didarıngnı körer min mü
Elli dokuz yaşa yettim, dad u feryad;
Can verende cananımı kılmadım yad;
Ne yüz ile sana diyim, kıl sen azad;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
Közüm yumup tu açkunça yitti altmış
Bilim bağlap min kılmadım bir yahşı iş
Kiçe kündüz bı-gam yördüm hem yaz u kış
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Göz yumup ta açınca erişti altmış;
Bel bağlayıp kılmadım ben iyi bir iş;
Gece gündüz gamsız gezdim, hem yaz hem kış;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
Altmış birde şermende min ilanımdın
Eya dostlar köp korkar min günahımdın
Candın kiçip penah tiley Hudayımdın
Bir ü barım dıdarıtgnı körer min mü
Altmış birde utanmışım ilahımdan;
Eya dostlar, çok korkarım günahımdan;
Candan geçip penah dileyim Allahımdan;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
Altmış iki yaşda Allah pertev saldı
Başdın ayağ ğafletlerim reha kıldı
Can u dilim akl u huşum Allah didi
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Altmış iki yaşta Allah ışık saldı;
Baştan ayağı gafletlerden kurtarıverdi;
Can ve gönlüm, akıl ve idrakım “Allah!” dedi;
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
Altmış üçde nida kildi kul yirge kir
Hem caning min cananıng min canıngnı bir
Hu şemşirin kolğa alıp nefsingni kır
Bir ü barım dıdarıngnı körer min mü
Altmış üçte nida geldi: Kul yere gir;
Hem canınım, cananınım, canını ver;
Hu kılıcını ele alıp nefsini kır!
Bir ve varım, didarını görür müyüm?
Nümunələrdən də göründüyü kimi, Əhməd Yəsəvi ömrünün 63 ili barədə hikmətlər vasitəsilə xeyli məlumat verir. Əhməd Yəsəvi yaşlanan insanların hər yaşının üstünə yaş gəlməsini onlara verilən imtiyaz, bəraət, təltif kimi qiymətləndirir. Eyni zamanda yetmiş, səksən, doxsan yaşa çatanların günahını yox etməyi, onların günahlarının bağışlanmasını istəyir. Burada o, adi insan kimi deyil, təriqət adamı kimi, Yəsəvi təriqətinin yaradıcısı kimi öz mövqeyini nümayiş etdirir.
Yitmiş siksen toksan yaşka yitse bendem
Kiçip anı günahını kılğum adem
Ümmetingni ğamı kitsün bolğıl bı-ğam
Çın ümmet sin iştip dürud aytıng dostlar
Yetmiş, seksen, doksan yaşa yetse bendem,
Bağışlayıb günahını yok ederim ben hem;
Ümmetinin gamı gitsin, üzülme sen.
Gerçek ümmetseniz, işitip selam verin dostlar.
Kul karısa hace birür hatt-ı berat
Bendem birse min birmesen manga uyat
Ey Habibim hoşnud bolğıl sin bolğıl şad
Çın ümmet sin iştip dürud aytıng dostlar
Kul yaşlansa, hace berat hattı verir;
Bendem verse, ben vermesem, ayıp olur.
Ey Habibim, hoşnut ol sen, hem sevin sen
Gerçek ümmetseniz, işitip selam verin dostlar.
SON...