Modern.az

Hay kilsəsinin XİSLƏTİ

Hay kilsəsinin XİSLƏTİ

25 Mart 2021, 11:12

Qərbi Azərbaycanda (Ermənistanda) orta məktəb proqramına uyğun olaraq “Erməni kilsəsinin tarixi” fənni tədris edilir. Bu fənn həm də “Erməni xalqının tarixi” fənninin tərkibində də  öyrənilir.

  
Bu kilsə yüzilliklər boyunca formalaşan şeytani xisləti ilə qonşuluqda dinc həyat sürən saleh, əmin xalqlara faciələr yaşatmaq, onlara qarşı xəyanət etmək və nəticədə bu ruhda instinkt köləsinə çevirdiyi hay sürüsünü iradəsinə uyğun olaraq idarə etmək prinsipinə sadiq qalmaqdadır. Sanki bu qurum qan tökmək, xarabalıqlar yaratmaq, xalqlar arasında müharibə törətmək... üçün yaranmışdır. Onun bais olduğu faciələr-xəyanətlər sərhədsiz, davamlı və arasıkəsilməzdir.  


Məhz buna görə də hay kilsəsinin dindən uzaq çoxçaxəli fəaliyyətinin  nəticəsi qonşu dövlətlərin (ilk növbədə Türkiyə Cumhuriyyətinin, Azərbaycan və Gürcüstan Respublikalarının) ərazisi hesabına “tarixi qədim olan, qudrətli, geniş əraziyə malik Ermənistan” yaratmaq və  hansı mümkün yollarla olsa da buna nail olunmqdan keçir. Bu irticaçı niyyət bütün dövrlərdə hay keşişlərinin müxtəlif səviyyəli zümrəsinə bilavasitə aiddir, əvvəlki yüzilliklərdə fəaliyyətlərinin timsalında demək olar: ... katolikoslar Ovanes III Odznetsi (650-729), Gevork (877-897), Akop II (1327-1341, 1355-1359), Ovannes VIII Karnetski (1290-1347), Nerses Aştaraketsi (1770-1857), Simeon Yerevantsi (1710-1780, həm də dini-siyasi xadim, pedaqoq, tarixçi, naşir), Mkrtiç I Xrimyan (1892-1907), Matteos I Çuxacyan (1802-1865), Makar (1885-1891), V Gevorq (1911-1930)..., keşişlər Karapet Baqratuni (1779-1856, Gürcü-İmeret erməni eparxiyasının rəisi), Asoqik Karapetyan (Üçmüəzzin katolikosluğu arxivi və muzeyinin direktoru), Ruben Mkrtçyan (Moskva şəhərindəki Baş Petrovski kilsəsinin xidmətçisi)...

  
Təsadüfi deyil ki, “Erməni Apostol Kilsəsi” adı altında fəaliyyət göstərən quldur-terrorçu qurumun “müqəddəs”, “patriarx”, “yepiskop”, “dpir”, “katolikos”, “dyakon” ləqəbli üzvləri (hətta onlara dini-elmi dərəcələr də verilir – “arximandrit” (vardapet), “protoarximandrit (tsayraquyn vardapet), müasir namizədlik və doktorluq çinlərinə uyğun) ibadət əvəzinə yalnız bəd dualı ağıza, qan daman ələ və qonşuya xəyanət gözü ilə baxan baxışa, eləcə də mənhus niyyətlərinə rəğmən löyün-löyün əməldən-əmələ kökləniblər.

  
Son ilin son aylarında (sentyabr-noyabr, 2020-ci il) Azərbaycan Respublikasının 30 il ərzində “erməni” işğalçılarının murdar ləpirləri və nəfəsləri ilə çirklənən Qarabağ bölgəsinin azad edilməsinə qarşı küfr püskürənlər sırasında öndə duran katolikosların – II Qaregenin və I Aramın (Livan ərazisində yuva qurub) qan qoxulu bəyanatları hələ də zingildəməkdədir.

 
Eramızın əvvəllərində yeni yaranan Xristian dininə “korbağırsaq” və “pərsəng” olmağı dünyəvi-dini təriqətin “qədim canlıları” kimi bəyanlayan hay sürüsünün keşişləri hələ erkən orta əsrlərdə hay kilsəsinin guya “hüquqi əsasları”nı da yazıb ortaya çıxarmışlar (katolikos Ovannes III Odznetsinin (650-729) “Erməni dini hüququ” kitabı). Amma özləri də dinləri kimi yalan olan bu hüquqi təlimin də onlara aid olmadığını bir daha ifşa etmişlər (“Erməni dini hüququ”, I cild, Ermənistan SSR EA-nın nəşri, İrəvan şəhəri, 1964, 742 səhifə, tərtibçi, ön söz və elmi-tənqidi izahının müəllifi  V.Akopyan).

  
Deməli, bu ibtidai insan sürüsü və hay kilsəsi nəinki yerləşdikləri ərazilərə qarşı iddia qaldırır, həm də antik dövr mütəfəkkirlərinin  dini-fəlsəfi ideyalarına da şərik olur, ona “əl” və “dil” uzadırlar.

Bu baxımdan tarixi faktlara diqqət edək.

  
“Erməni dini hüququ” kitabının (1964) tərtibçisi nəşrin müqəddiməsində göstərir ki, VIII əsrin əvvəllərində katolikos O.Odznetsi (bu vəzifədə 719-728-ci illərdə olub) tərəfindən yazıldığı bildirilən bu əsərin əlyazması yoxdur, bizə gəlib çatmayıb, onun haqqında məlumatlar da yoxdur (amma, kitabın nəyə görə ona aid edildiyindən kəlmə kəsilmir). Və bildirilir ki, sonrakı dövrlərdə (il, əsr də göstərilmir) ayrı-ayrı ölkələrdən olan naməlum müəlliflərin IV-VII əsrlərə aid Suriya və Yunan dini-hüquqi təlimləri əsasında bir toplu təşkil edilmişdir (bu  “əsər”in əsasını yaradan).

   
Kitabda istifadə edilən həmin mənşəyi bilinməyən (özlərinin mənşəyi kimi-Q.Y.) 200 əlyazmanın yalnız 47-si İrəvan şəhərindəki Matenadaran Əlyazmalar fondunda saxlanılır.

  
 Daha sonra, V.Akopyan bildirir ki, Erməni Apostol Kilsəsinin dini-hüquqi əsasını təşkil edən bu toplu iki mənbə (Suriya Apostal  və Yunan Klimont dini-təlim (üç Səmavi Məbəd hökmünün: Nikey, Konstantinopol, Efes və Ankir, Yeni Kesar, Antiox, Qanqr, Laodik əyalət dini icmalarının, Sardik kilsəsinin, 16 adda müqəddəslərin-İskəndəriyyəli Afanasinin, Kesarlı Vasilinin... Qaydalarından) əsasında formalaşdırılıb. Və haqqında danışılan kitabın 6-cı fəsli Nikey, 7-ci fəsli Ankir, 14-cü fəsli Sardik, 15-ci fəsil Konstantinopol, 16-cı fəsil Efes...Qaydalarının təfsirinə həsr edilmişdir.

  
Hazırda mərkəzi qərargahı Qərbi Azərbaycanın Üçmüəzzin şəhərində yerləşən “erməni” Apostol Kilsəsinin “Gerbi”nin rəmzləri də Suriya Apostol Kilsəsinin Gerbinə  uyğun və oxşardır.

  
Göründüyü kimi, fəaliyyətdə olan erməni Apostol Kilsəsinin dini-hüquqi təlimləri (kononları) özlərinin iddia etdikləri kimi “dünyanın ən qədim dini xristian icması” olduğu halda qədim Suriya və Yunan dini hökmlərinə əsasən həyata keçirilir, icra edilir... sözdə də olsa belə.

 
Təbii ki, dini ruha köklənməyən tayfa-qəbilə əməlləri dini-irfani və sakral dünyagörüşündən tamamilə uzaqdır, əməllərində olduğu kimi.

 
2000-ci ildən Moskva və bütün Rusiyanın Patriarxı Kirillin redaktorluğu ilə nəşr edilən “Pravoslav ensklopediyası”nın III cildində, səhifə 329-355-də “Erməni Apostol Kilsəsi” başlıqlı yazıda bildirilir:

 - Xarici qəsbkarların çoxsaylı hərbi hücumları Ermənistanda ədəbiyyatın inkişafını ləngitməmiş, çoxlu dini-hüquqi əsərlər yazılmışdır (amma əlyazmaları yoxdur-Q.Y.). Belə ki, VIII əsrdə katolikos Ovannes III “Erməni kanonları (dini-hüquqi) kitabı”nı yazmış, kitabda irəli sürsülən dini-hüquqi qaydalar 719-720-ci illərdə Dvin Məclisində təsdiq edilmiş və bunun əsasında Erməni Apostol kilsəsi fəaliyyət göstərməkdədir. Eyni zamanda Kitabda dini əxlaqın 32 kodeksi, kilsə bayramalarının, mərasimlərinin və ibadətlərinin keçirilməsi qaydaları...öz əksini tapmışdır.

  
Həmin Qaydalara, eləcə də “Bibliya”ya əsaslanaraq başqa bir keşiş, arximandrit Qriqori Narekatsi (951-1003, “Kilsə müəllimləri”nin 36-dan biri) dini mərasimlərdə ifa edilən “Mahnılar mahnısı”nı (977) və “Matəm mahnıları kitabı”nı (1002) yazmışdır. Sonuncu əsər 1969-cu ildə İrəvan şəhərindəki “Ayastan” nəşriyyatında professor L.M.Mkrtıçyanın (1933-2001) redaktorluğu ilə rus dilinə tərcümə edilərək “Q.Narekatsi.Şerləri” və 1977-ci ildə “Q.Narekatsi. Matəm kitabı” adı altında  işıq üzü görmüşdür.

  
Göründüyü kimi, hay kilsəsi başda olmaqla bu ibtidai insan-hay sürüsünün mənəvi, dini-irfani və sakral dünyagörüşünün formalaşmasına təsir edən dini-hüquqi əsaslar (qaydalar) özlərinə aid olmadığı üçün milli xislətlərinin yabançı, dindən uzaq olması təbii hal və gözləniləndir.

 
Növbəti yazılarımızda adları dini rəhbər, din xadimi və nümayəndəsi qoyulanların timsalında hay kilsəsinin saxta, uydurma, dindənkənar əməlləri barədə digər bilgiləri də nəzərinizə çatdıracağıq.

                               

Qismət  Yunusoğlu,  
Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi (050.372.60.08.)

Twitter
Sizə yeni tvit var
Keçid et
Ukraynadan Rusiyaya ardıcıl zərbələr: Vəziyyət kritikdir